تعلیم و تربیت در حقیقت با پیدایش و سکنی گزیدن بشر بر روی زمین آغاز شده است . خاک و سنگ ، کوه و تپه دریا و جنگل و دیگر مظاهر طبیعت و نیز خود زندگی و نیازهای آن نخستین کتاب های درسی نوع بشر بوده اند و با تامل در درس های همین کتاب های طبیعت بوده است که نوع بشر در آن روزگاران توانسته است تا حدی که مقدور بوده مقدمات لازم را بیاموزد و در نتیجه با بهره گرفتن از دانش محدود خود محیط زندگیش را مناسب با امکانات موجود شکل ببخشد .
بشر اولیه فلسفه ی مدونی برای تعلیم و تربیت نداشته است ، اما آداب و رسوم که رفته رفته براساس میل به بقا و دیگر نیازهای غریزی در جامعه پا گرفته است هدفی پویا را که عبارت از صیانت نفس و جستجوی زندگی بهتر بوده است بر وی مسلط ساخته و او را همواره به نبردی همیشگی برای بقای نسل خود واداشته .
هدف اصلی تعلیم وتربیت ایجاد آمادگی برای زندگی بوده است ، غریزه ی میل به زندگی بشر اولیه را ناچار ساخته است تا برای بدست آوردن غذا ، لباس ، مسکن و نیز برای رویارویی با دشمنان طبیعی و بشری به تلاش و کوشش بپردازد ، کوششی که به انسان کمک کرد تا توانایی خود را در رفع نیازهای فزونی بخشد و مهارت های لازم را بدست آرد .
تنها پرورش قدرت فیزیکی و توانایی بدن بود که می توانست بشر را از نظر امنیت زندگی تامین کند و از همین روست که افراد قبایل وجود کودکان قوی ، بابنیه و چابک را موهب و کودک ضعیف و ناتوان را خطری برای گروه می پنداشتند .
انسان های روزگاران کهن برای قوای جسمانی و مهارت های بدنی به منظور مقابله با حیوانات ، جنگ با دشمن و یا شکار ، تغذیه اهمیت زیادی قایل بودند .
دیدگاه بزرگان تاریخ درباره اهمیت ورزش :
نظرات سقراط درباره تربیت بدنی
از موعظه کردن منع شده بود ، لیکن اغلب او را می دیدند که در میدان های ورزشی بین جوانان گردش کرده و با آنان صحبت می کند . نتیجه می گیریم که بدن های ورزیده از نظر سقراط اهمیت خاصی داشته است . وی زیبایی های عضلات را تمجید نموده است و مهمترین اصل در زندگی را سلامتی دانسته، که از طریق ورزش آن را می توان به دست آورد .
سقراط : آندره کرسون ، نویسنده کتاب فلاسفه بزرگ می نویسد :
سقراط در میان کارهایی که شایسته توجه می دانست ، دردرجه اول تمرینات بدنی و به خصوص تمرینات نظامی را قرار داده و می گفت که اگر تمرینات نظامی در ملاعام انجام نمی گیرد، برای خواص دلیلی نمی شود که از آن غفلت ورزند و در کمال توجه بدان نپردازند . بدانید که در هیچ پیکار و در هیچ کاری پشیمان نخواهید شد از این که قوای خود را تقویت کنید . در کلیّه اعمال ، بدن ما به کار ما می آید و قدرت و سلامت آن در درجه اول اهمیت قرار دارد ، حتی در کارهایی که شما می پندارید بدن کمتر دخیل می باشد ، یعنی کارهای فکری . کیست که نداند چه اشتباهاتی اشخاص به علت ورزیده نبودن بدن مرتکب می گردند .
نظرات افلاطون درباره تربیت بدنی
او ورزش را وسیله‌ای برای آماده کردن مردان صالح برای رسیدن به مدینه فاضله می دانست . درباره تربیت‌بدنی می گفت : هر مدرسه باید یک مؤسسه ورزشی و یک محل برای بازی ها داشته باشد ، در این مرحله کودک چنان از سلامت و تندرستی برخوردار خواهد شد که پس از آن به‌وجود طبیب احتیاج نخواهد داشت .
افلاطون : جوانی پرزور و زیبا بوده است . شانه های پهن او موجب شد که به وی لقب افلاطون دهند . مردم به او به عنوان یک سرباز جنگ جو نگاه می کردند و در بازی های "ایستن مید" دو دفعه برنده جایزه این بازی ها شد... افلاطون به این ورزش ذهنی [بازی دیالکتیک سقراط] علاقه مندی خاصی نشان می داد ، همانند علاقه ای که به ورزش خشن کشتی گراییده بود .
همانندافلاطون ، ارسطو نیزتاکیدش بر برنامه درسی تحت نام "ژیمناستیک" بود . البته هدفش برای آموزش "ژیمناستیک" فقط ارئه ی تمرینات ورزشی نبود بلکه رشد روحیه ی "شجاعت" و " مردانگی " و داشتن روحیه ورزشکاری ، مخصوصاً رشد "عادات پسندیده" برای کنترل "نفس" و"شهوت" است . ازنظرارسطو چنانچه فرد تحت فرمان شهوات یا امیال قرارگیرد نمی توان بخردانه عمل کند در نتیجه "گوهرانسانی" خود را به تباهی خواهد کشاند درحالی که اگر"عقل" را بر اعمال خود مسلط نماید در اصل او توانسته است زمینه ی پرورش "فضیلت" را در خویش مهیا گرداند .
به عقیده افلاطون افراط در ورزش یا تحصیل ، مضرات بی شماری را در بردارد . ورزشکار بی علم خطرناک و عالم غیر ورزشکار ، علیل و نحیف می شود . بنابراین بهترین طریقه تعلیم و تربیت آمیخته کردن ورزش و تحصیل است . موفقیت همیشه نصیب کسانی است که قسمتی از اوقات خود را صرف تربیت بدن و قسمت دیگر را صرف تربیت روح می کنند . روحیات این گونه افراد طبعاً قوی تر و فکرشان روشنتر است .
تعاریف تربیت‌بدنی و ورزش در قرون وسطی
در طی این قرون تربیت‌بدنی و ورزش دوران فترت خود را می گذرانید . چرا که عالی ترین مقام شخصیت اجتماعی را کسانی داشتند که در رشته الهیات تحصیل می کردند ، و این به ظاهر روحانیون ، با تمام قدرت سعی می کردند که پرورش جسم متروک شود . در این قرون تربیت‌بدنی و ورزش کمترین سهم را از دانش و علوم مختلف برد و به طور کلی از برنامه انسان ها کنار ماند .
علی رغم همه این تفکرات ناصحیح به نام دین ، ورزش و تربیت‌بدنی جایگاه خاصی برای طبقات ثروتمند داشته و ورزش و تفریح جزء لاینفکی از زندگی آنان را تشکیل می داده‌است . ورزش های مفرحی چون شنا کردن ، سرسره خوردن ، اسب دوانی ، تمرین با تیر و کمان ، کشتی گیری ، مشت‌زنی ، تنیس و فوتبال در بین آنان رواج داشت .
سر توماس الیوت که در قرن ۱۶ می زیست ، درباره تربیت‌بدنی و ورزش در کتاب خود می نویسد : شخصیت هر فردی منوط به میزان توجهی است که در ورزش مصروف می نماید . ورزش بدن را قوی و ورزشکار را زرنگ و با استقامت تربیت می نماید ، جوان های ورزیده در حین جنگ و در مواجهه با خطر درمانده و حیران نمی مانند .
از دیگر اندیشمندان این دوران ، می توان از ملکاستر نام برد که عقیده داشت نباید تربیت جسم را به یک نفر و تربیت روح را به دست دیگری سپرد ، چرا که در این صورت تمام تلاش بر روی تربیت روحی متمرکز می شود و تربیت‌بدنی به کلی فراموش می شود . بصیرت و احاطه حقیقی معلمین و مربیان کودکان وقتی سنجیده می شود که قضاوت خود را در انتخاب نوع ورزش برای افراد مختلف به کار برند .
تعاریف تربیت‌بدنی و ورزش بعد از نوزایش غرب
دیدگاه فلاسفه حسی و تجربی اروپا در قرن هفدهم درباره تربیت بدنی (مانند اگوست کنت ، جان لاک و …) . تربیت‌بدنی قسمتی از برنامه‌های تربیتی است که در آن برنامه‌های مناسب فعالیت های بدنی به کار می رود . با استفاده از امکانات و وسایل خاص ، رشد و نمو جسمی ، روانی ، عقلانی و پرورش شخصیت کودک بستگی کامل به پیشرفت و تکامل انواع فعالیت های بدنی او دارد .
دیدگاه عقلیون درباره تربیت بدنی ( دکارت )
مشخصاتی که این دانشمند از تربیت‌بدنی و ورزش ارائه داده ، شامل چهار وظیفه عمده است :
- رسیدگی و مراقبت از بدن
- ایجاد نظم و انضباط
- معتدل کردن روح زندگی
- تزکیه اخلاق
دیدگاه مادیون درباره تربیت بدنی
۱ - نظر بورگر دل : مهترین اصل و هدف از عرضه تربیت‌بدنی به طور کلی افزایش بازده نیروی بدنی است .
۲ - نظر دکتر لوبوش : تربیت‌بدنی مجموع روش هایی است جهت تبدیل بدن به وسیله مورد اعتماد و تطابق همگامی با محیط های زیست‌شناختی و اجتماعی از طریق پرورش عوامل زیست‌شناختی … این باعث به وجود آمدن کنترل و افزایش مهارت های بدنی ، که یکی از عوامل مهم رفتار و شخصیت آدمی است ، می شود .
بد نیست نگاهی به دیدگاه دیگر اندیشمندان بزرگ جهان درباره ورزش و فواید آن داشته باشیم .
دیدگاه اندیشمندان اسلامی
۱ - ابن سینا : ورزش ، حرکتی است تابع اراده . در ورزش ، تنفس بلند و بزرگ و پی در پی می آید [ مراد ، تنفس عمیق و شدت تنفس در اثر بالا رفتن مقدار اکسیژن مصرفی است ] . هر کس بتواند با اسلوب صحیح و متناسب با اعتدال مزاجش و در وقت و هنگام مناسب ورزش کند ، از چاره جویی [ پیش گیری ] و مداوای بیماری های مزاجی که در دنباله آن می آید ، بی نیاز می گردد . این بهره برداری از ورزش هنگامی میسّر است که دستورات دیگر بهداشتی را به کلی مراعات کند .
آن چه که امروزه در دنیای غرب تحت عنوان تربیت بدنی و ورزش ، و آثار مفید آن بر روی بدن مورد توجه است، شالوده اش از او [ ابن سینا ] ست . او در کتاب گران بهایش ، قانون در طب – که در عالم طب معروف است و مسائل پزشکی در آن مطرح گردیده و اطبای بعد از او با الهام از این کتاب به امور طبابت پرداختند ، و بارها در کشورهای خارجی تجدید چاپ گردیده – فصلی را به پرورش بدن و ورزش و آثار آن اختصاص داده است و نظرهایی را ارائه نموده است که قسمت اعظم آن در باب تربیت بدنی و ورزش ، امروزه نیز مورد قبول می باشد .
۲ - خواجه نصیرالدین طوسی : در فراگیری [ ممارست و تجربه حاصل کردن ] هر فنی ، ریاضت [ ورزش و بازی ] که تحریک حرارت غریزی و حفظ صحّت و نفی کسالت و بلادت [ کند فهمی ] و حدّت ذکا [ شدت هوشیاری و سرعت انتقال و سرعت فهم ] و بعث نشاط [ برانگیخته شدن سرور و بشاشیّت جسمی و روانی ] لازم است که به عادت گیرند .
۳ - ابن خلدون : در شهرها هوا به علت در آمیختن با بخارهای گندیده ای که از فزونی فضولات حاصل می شود ، فاسد می گردد ، در صورتی که هوا به روح نشاط می بخشد و نشاط روح به علت اثر حرارت غریزی به تقویت و هضم غذا کمک می کند ؛ علاوه بر آن چه ذکر شد ، ورزش نیز در تعب و نشاط روح ، دخیل است که این تعب و نشاط در شهرنشینان کمتر است ، به دلیل این که در پیش شهرنشینان ، ورزش وجود ندارد ؛ علتش این است که آنان غالباً در حالت سکونت و آرامشند و از ثمرات ورزش به هیچ وجه بهره مند نمی شوند ، و هیچ نشانه ای از آن در میان ایشان یافت نمی شود ؛ بدین دلیل ، بیماری های بسیاری در شهرها و بلاد بروز می کند و نسبت به بروز امراض ، مردم شهرها به این فن [ پزشکی ] نیازمند می شوند .
